Gluten adı verilen bir protein grubuna karşı aşırı duyarlılık olabilir. İnce bağırsakta inflamasyona yol açan otoimmün hastalığa çölyak hastalığı denir. Hastalar gluteni sindiremezler ve bağışıklık sistemleri bu proteine karşı tepki verir. Bu tepki, ince bağırsakta villus adı verilen yapıların hasar görmesi sonucu besin emilimini etkiler.
Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Sindirim sistemi ve bazı diğer organlarda çeşitli belirtilere neden olabilir. Bu belirtiler çocuklarda ve yetişkinlerde farklılık gösterebilir. Çölyak hastalığı yaygın belirtilerinden bazıları şunlardır. Sindirim sistemi belirtileri arasında kronik ishal, karın ağrısı ve şişkinlik bulunur. Ayrıca gaz ve rahatsızlık hissi, bulantı ve kusma da yer almaktadır. Ciltte dermatitis herpetiformis adı verilen cilt döküntüleri ve kurdeşen benzeri döküntüler meydana gelir. İştah azalması, zayıflama, kilo verme, halsizlik hissi ve sürekli yorgunluk gözlemlenir.
Demir eksikliği anemisi, vitamin eksikliğine bağlı anemiler ortaya çıkmaktadır. Kalsiyum ve D vitamini eksikliğine bağlı kemik zayıflığı, osteoporoz riski belirtiler arasındadır. Kısırlık depresyon, anksiyete ve nöropati (sinir hasarı ) da belirtiler arasında yer almaktadır. Eğer hastalıktan şüpheleniyorsanız veya belirtiler yaşıyorsanız, doktor ile görüşmeniz önemlidir. Hastalığın teşhisi, kan testleri, genetik testler ile konulur. Bazen endoskopi gibi yöntemler kullanılarak da konulabilir.
Çölyak Hastalığı Risk Faktörleri Nelerdir?
Hastalığın risk faktörleri şunlar olabilir. Çölyak hastalığı aile geçmişi olan bireylerde daha sık görülür. Özellikle HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genleri ile ilişkilidir. Bu genlerin varlığı, hastalığın gelişme riskini artırabilir. Birinci derece akrabalarında hastalık bulunan bireylerde risk daha yüksektir. Hastalık tip 1 diyabet, tiroid hastalıkları gibi diğer otoimmün hastalıklarla ilişkili olabilir. Bu tür hastalıkların birlikte görülme olasılığı artabilir.
Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür. Her yaşta ortaya çıkabilir, ancak çoğunlukla çocukluk veya erken yetişkinlik döneminde teşhis edilir. Bebeklik döneminde gluten içeren yiyeceklere erken ve fazla maruz kalmak, çölyak hastalığı riskini artırır. Anne sütü ile beslenmenin hastalığın riskini azaltabileceğine dair bazı çalışmalar bulunmaktadır. Yani, bebeklik döneminde ek gıdaya erken geçiş yapmak yerine uzun süre emzirme, riski azaltabilir.
Bazı bağırsak enfeksiyonları ve bağırsak florasındaki değişiklikler hastalığın gelişimine katkıda bulunabilir. Yeterli miktarda glutenle maruz kalmak, hastalığın ortaya çıkma riskini artırabilir. Özellikle bebeklik döneminde erken ve aşırı gluten maruziyeti riski yükseltebilir. Unutmayın ki her risk faktörü bireysel olarak etkileşime girebilir ve hastalığın gelişimi karmaşık bir süreçtir. Eğer çölyak hastalığı belirtileri gözlemliyorsanız, doktorunuz ile görüşmeniz önemlidir.
Çölyak Hastalığı Olanlar Nasıl Beslenmeli?
Çölyak hastalığı olanların sağlıklı ve dengeli bir şekilde beslenmeleri için ipuçlarını takip etmeleri önemlidir. Buğday, arpa, çavdar ve bu tahıllardan üretilen ürünlerden kaçının. Ekmek, makarna, kraker, börek gibi glüten içeren yiyecekleri tüketmemelisiniz. Mısır, pirinç, patates, yulaf (glüten içermeyen yulaf türü), quinoa gibi glüten içermeyen tahılları tercih edebilirsiniz. Ayrıca glüten içermeyen unlar (badem unu, pirinç unu, mısır unu gibi) ile tarifler yapabilirsiniz.
Sebze, meyve, et, kümes hayvanları, balık gibi doğal ve taze besinlere odaklanın. Bu besinler hastalar için genellikle güvenli tercihlerdir. Günümüzde birçok glutensiz ürün bulunmaktadır. Glutensiz ekmekler, makarnalar, krakerler, un karışımları gibi ürünleri seçebilirsiniz. Ancak bu ürünlerin içeriğini kontrol etmek ve sağlıklı tercihler yapmak önemlidir. Glüten, birçok hazır gıda ürününde bulunabilir. İşlenmiş gıdalarda, soslarda, salçalarda, sucuk, sosis gibi et ürünlerinde, tatlılarda ve içeceklerde glüten bulunur.
Etiketleri dikkatlice okuyarak glüten içeren bileşenleri belirlemeye çalışın. Kendi yemeklerinizi hazırlamak, glüten içermeyen ve sağlıklı malzemeler kullanmak önemlidir. Bu beslenmenizi daha kolay kontrol etmenizi sağlar. Hastalar için kişiye özgü beslenme planları hazırlamalı. Bu konuda deneyimli bir beslenme uzmanı veya diyetisyenle çalışmak önemlidir. Uzmanlar, beslenme gereksinimlerinizi değerlendirebilir ve size uygun önerilerde bulunabilir.
Glüten içermeyen besinleri hazırlarken, glütenle kontaminasyon riskine dikkat etmelisiniz. Özellikle aynı mutfak ekipmanlarını kullanırken, temizlik konusunda özen göstermelisiniz. Unutmayın ki çölyak hastalığı ciddi bir sağlık durumudur ve doğru beslenme tedavi sürecinizin önemli bir parçasıdır. Beslenme uzmanının rehberliğiyle sağlıklı ve glüten içermeyen bir beslenme planı oluşturmak en iyisidir.
